Nieuwsbrief der Lage Landen #9: Wintermaand

Inhoudsopgave

• 'Wintermaand' (Uitgelicht)
• 'Onbekend' (Aanhaling)
• Een Schoner Woord
• Een Omarmd Woord
• Gebieden en Aanvoegen
• Voltijd en Voltijds

Geachte lezenaar of lezenaarster,

welkom bij de negende uitgave van den Nieuwsbrief der Lage Landen van het Zaakwoordenboek der Lage Landen. In deze uitgave gaat het over de Nederlandse maandnamen, het omdopen der woordenlijst die in oogstmaand vorig jaar begon als de 'Lijst ter Bezieling', het uitbreiden der werkwoordoverzichten en het verhelderen van een bekende taalvergissing.

'Wintermaand' (Uitgelicht)

Al wie weet hoe lang – want ik weet zelf niet hoe lang – zijn de Latijnse maandnamen den standaard in de lage landen en in vele daarbuiten. Dat gegeven is de werkelijkheid van nu, maar het Nederlands kent vele evenwoorden. Verloren in tijd, maar nog niet vergeten.

Een onbekommerd gesprek met een werkgenote onlangs stuurde mij het konijnenhol in der maandnaamherkomst. De meer bekende twaalf namen waren al sinds het begin van het ZLL onderdeel daarvan: louwmaand (januari), sprokkelmaand (februari), lentemaand (maart), grasmaand (april), bloeimaand (mei), zomermaand (juni), hooimaand (juli), oogstmaand (augustus), herfstmaand (september), wijnmaand (oktober), slachtmaand (november) en wintermaand (december).
In mijn hoogmoed dacht ik dat ik de lijst zo wel rond had en stofte mijn handen af na een taak goed uitgevoerd. Deze lijst bleek echter maar een verzameling en niet het geheel, want het Nederlands kent véél meer, zie ook de Maandnamen Woordenlijst.

Rond den tijd dat deze nieuwsbrief wordt verzonden is het aantal niet twaalf maar zestig maandnamen, gevonden na urenlang graven door alle raadpleegbare bronnen die ik ken op het wereldweb.
Sommige maanden kennen meerdere evenwoorden, zoals wintermaand (10 evenwoorden), sommigen geen, zoals hooimaand (0 evenwoorden). Ik kan niet gewis zijn dat de lijst nu volledig is, maar na weken werk houd ik het op dit ogenblik wel even voor gezien, wil deze nieuwsbrief nog voor het jaar 2023 worden uitgebracht. Er is eerlijk gezegd ook nog wel wat verfijning nodig, maar dat is voor later.

Zo komen wij bij het nieuwe uitgelichte woord: wintermaand (al is de wintermaand alweer bijna half om).

Wintermaand is de enige maand die op dit ogenblik afwijkt der twaalf, omdat enkel deze een lijst bevat met daarop de bijzondere dagen of gebeurtenissen die in wintermaand plaatsvinden. Het is uiteindelijk de bedoeling dat elke maand eenzelfde overzicht krijgt, maar dit heeft tijd nodig. Die woordenlijst zal haar eigen schijnwerper krijgen in de (nabije) toekomst.

'Onbekend' (Aanhaling)

van H. W. J. M. Keuls:

Wat hebt gij van uw dronkenschap bewaard?
Een lamp die kwijnt, een oog dat nederstaart.

Wat werd er van den storm, dien gij bestondt?
Een dolend blad dat nog zijn rust niet vond.

Wat heeft de liefde in uw hart gedaan?
Zij deed mij 't leed der eenzamen verstaan.

Wat bleef van allen glans, die langs u ging?
Niets dan de zingende herinnering.

Een Schoner Woord

De Algemene Woordenlijst was net zoals den naam al aangeeft, algemeen. Niet veelzeggend en vrijwel tegenstrijdig in betekenis. Het is namelijk een woordenlijst ter bezieling, bedoeld om de lezers en lezeressen een wisselkeuze aan te bieden voor bekende (leen)woorden, maar het gaat verder dan dat. Er zit een gedreven gedachtegang achter. Elk woord is met zorg gevonden en daar geplaatst met doordachte reden. Net zoals andere oorden met eenzelfde taalzuivere insteek is het ook een hulpmiddel om woorden de vergetenis te sparen.

Een lijst als deze verdient een dichterlijkere naam die dit ook weerspiegelt: Een Schoner Woord.

Het is een naam met feitelijk twee betekenissen. Schoon betekent niet enkel kiemvrij, maar ook iets dat mooi is. Het Nederlands, zelfs in haar meest onbevlekte vorm, heeft immers tal van ontleende woorden, dus het gaat ook om wat mooi is (of wat mooi past) in een Nederlandse zin.

Tot slot is deze nieuwe naam ook een knipoog naar (of kleine eerbetoon aan) Charivarius (echte naam: Gerard Nolst Trenité), die een vergelijkbare lijst maakte genaamd Een Ander Woord (uitgebracht in 1945) – alhoewel niet met eenzelfde insteek.

Een Omarmd Woord

De Algemene Woordenlijst had een zusterlijst met ook een vindingarme naam: Onvertaalde leenwoorden, wat even zo droog en zakelijk overkomt. Dit mag ook wel wat fraaier en met een warmer gevoel, dus deze is ook omgedoopt: Een Omarmd Woord.

Gebieden en Aanvoegen

De werkwoordoverzichten zijn uitgebreid met twee werkwoordwijzen: gebiedende wijs en aanvoegende wijs.

Het is altijd wat zoeken naar het juiste evenwicht, naar wat moet worden vertoond in een werkwoordoverzicht, om het toch nog zo beknopt mogelijk te houden zonder dat het overweldigend overkomt. Inzonderheid den Nederlandse tak van Wiktionary heeft hiervoor fijne overzichten (groter dan die van het ZLL), maar ook zij verbergen die op de bladzijde van werkwoorden. Ik wil een soortgelijk overzicht scheppen dat een soort samenvoeging moet voorstellen van wat zij hadden bedacht en de (onvolledige) overzichten der woordenlijst der Taalunie.

Voltijd en Voltijds

Al lijken deze twee ontzettend veel op elkaar, evenknieën zijn zij niet.

Dit woord komt met enige regelmaat langs op de maatschappelijke netwerken, en veelal zie ik deze met of zonder de -s, maar het achtervoegsel kan alles veranderen.

• Voltijd
  zelfstandig naamwoord, mannelijk
  Betekenis: een vruchtbaar jaar; tijdspanne van overvloed.
• Voltijds
  bijvoeglijk naamwoord
  Betekenis: voor den volle (werk)tijd; gewoonlijk een werk- of leerweek van 36-40 uur.
  Vertaling: 'fulltime' (Engels).

Om het nog even verwarrend te maken kan voltijds de betekenis dragen van voltijd als deze wordt toegepast in den tweede naamval, gezien 'tijd' mannelijk is (van den voltijd > des voltijds).

Een ieder kan dus mogelijkerwijs werken tijdens een voltijd, afhankelijk van den bevraagde enkeling en rekening houdend met het jaargetijde, maar de meesten zullen waarschijnlijk toch echt voltijds werken.

Voltijds kent ook verwant woord deeltijds voor het Engelse part-time/parttime.

Zo eindigt den laatste nieuwsbrief van 2022. Volgend jaar hervat den veldtocht voor onze taal. Bedankt voor het lezen.

Hoogachtend,
C.J. Righart

De Aantallen

• Bladzijden: 1.967 (+118)
• Inhoudrijke bladzijden: 700 (+66)
• Bladzijdebewerkingen sinds het begin: 7.118 (+793)

Afbeelding (achtergrond): Barthélemy d'Eyck, Openbaar vroon, middels Wikimedia Commons.
Afbeelding (vormgeving): C.J. Righart