Taalschouwing – Van Dale Woord van het Jaar 2023

Taal is in beweging™

Geachte lezenaar of lezenaarster,

woordenboekmaker Van Dale Uitgevers heeft onlangs zijn jaarlijkse verkiezing "Woord van het Jaar" in het leven geroepen. Een ieder kan hieraan meedoen en ene stem uitbrengen voor zijnen of haren woorde des jaars, maar...laten wij eens de gegadigden wat dichterbij halen eer wij die stem uitbrengen.

Geheel en al—Nederland en België bij elkaar opgeteld—zijn er 14 nieuwe woorden waarop kan worden gestemd, en welke dit schrijfsel zal doorlichten.

In tegenstelling tot de vorige Taalschouwing met een puntenstelsel met betrekking tot de woordkeus zal ik ditmaal een eigen oordeel vellen over ieder woord (met toelichting) en vervolgens een waarderingscijfer geven.

Ongeacht hoe hard het oordeel zal zijn is het uiteindelijk aan den enkelinge om zelf te bepalen of hier een woord tussen zit dat als een waardig woord des jaars zou kunnen worden beschouwd. Voor dezer schouwing neem ik soms de betekenis mee, maar het gaat meer om wat is gemunt, dan waarom het is gemunt.

Indien u graag wilt stemmen (en kans wilt maken op het winnen van een Dikke Van Dale), klik op onderstaande schakel:

Vrijwaringsbepaling: ik word niet geldelijk door Van Dale gesteund, wat—geloof mij—later duidelijk zal zijn.

Het Zaakwoordenboek der Lage Landen vertoont: Taalschouwing – Van Dale Woord van het Jaar 2023

Nederland

Eerst beginnen wij met de gegadigden der noordelijke gewesten; later de zuidelijken.

"bestuursschaamte"

• Betekenis Van Dale: "(de) schaamte die iemand ervaart vanwege de schade die is ontstaan als gevolg van het falen van de bestuurlijke instantie waarvan hij deel uitmaakt of waarvoor hij verantwoordelijk is" (bron)
• Oordeel: de toegevoegde waarde van dit woord vind ik maar betrekkelijk; als iemand schaamte ervaart dekt dit de lading ongeacht de zetel die hij of zij in beslag neemt. Evenwel, het is ene samenstelling van twee inheemse woorden. Ik geef het een voldoende.
• Waarderingscijfer: 6/10

"graaiflatie"

• Betekenis Van Dale: "(de) inflatie die wordt aangewakkerd door ondernemingen die de kostenstijging van grondstoffen, productiemiddelen en arbeid volledig of bovenmatig doorberekenen aan de consument om hun winst op peil te houden of te verhogen" (bron)
• Oordeel: dit woord voelt voor mij als ene sluwe poging om overheden uit de wind te houden wat verantwoordelijkheid betreft. "Inflatie"—in goed Nederlands gezegd, geldontwaarding—is ontwaarding van geld door een vergrotend aanbod van beschikbaar geld dat in omloop is. Vergelijk het met een luchtbal die met gas volloopt, daar is het Engelse "inflation" (en ons leenwoord inflatie) ook van afgeleid. Prijsstijging is niet hetzelfde als geldontwaarding. Het woord krijgt echter wel één aanvullende punt omdat het eerste lid der samenstelling van een Nederlands werkwoord afkomstig is.
• Waarderingscijfer: 2/10

"hittefit"

• Betekenis Van Dale: "(bijvoeglijk naamwoord) voorbereid op een hittegolf of periode van relatief hoge buitentemperaturen en fysiek in staat om die te doorstaan" (bron)
• Oordeel: het Engels bijvoeglijk naamwoord "fit" in deze samenhang betekent iets als (lichamelijk) gezond, krachtig, in vorm. Hittekrachtig had bijvoorbeeld gewoon gekund (of verzin iets leuks, en vooral Nederlands).
  Het onnodige Engels begint even gewis te worden als de dood en belastingen.
• Waarderingscijfer: 4/10

"nepobaby"

• Betekenis Van Dale: "(de; m/v/x) iemand van wie wordt beweerd dat hij zijn baan, m.n. in de amusementswereld of de creatieve sector, heeft te danken aan zijn beroemde ouder(s) die ook in de sector werkte(n)" (bron)
• Oordeel: samenstelling eens ingekorten Engels woord (nepotism > nepo) en nog een Engels woord dat in wezen in hun taal een verkleinwoord is eens reeds kleinen woords (babe > baby). Waar te beginnen hiermee?
• Waarderingscijfer: 1/10

"sportfluencer"

• Betekenis Van Dale: "(de; m/v/x) bekende (ex-)sporter die via de sociale media reclame maakt voor sport- en andere artikelen" (bron)
• Oordeel: prullenbak.
• Waarderingscijfer: 1/10

"TikTokjustitie"

• Betekenis Van Dale: "(de, g.mv.) eigenrichting door een vermeende dader van een misdrijf of overtreding via TikTok (of een ander sociaal medium) aan de digitale schandpaal te nagelen" (bron)
• Oordeel: samenstelling met een eigennaam zonder koppelteken? Volgens mij was iemand hier iets vergeten.
  Verder bevat de Van Dale-betekenis de ware Nederlandse tegenhanger; wat is er mis met "TikTok-eigenrichting"?
• Waarderingscijfer: 3/10

"treitertaks"

• Betekenis Van Dale: "(de) fiscale maatregel die door personen aan wie hij wordt opgelegd als onrechtvaardig wordt ervaren" (bron)
• Oordeel: samenstelling met een onnodig vernederlandst leenwoord ("taks") en ene betekenis die breed is in te vullen; gezien deze op gevoel is gegrond. Wederom, de toegevoegde waarde zie ik niet.
• Waarderingscijfer: 5/10

"vreugdebier"

• Betekenis Van Dale: "(het) bier (in bekers) dat (voetbal)supporters vanaf de tribune op het veld gooien omdat ze blij zijn met een doelpunt" (bron)
• Oordeel: duidelijke betekenis; samenstelling van twee Nederlandse woorden; voldoende. Dit is nieuwvorming zoals het hoort, maar toch één punt afgetrokken omdat de betekenis onnodig op (voetbal)ondersteuners is gericht. Bier kan altijd—door iedereen en overal—in vreugd worden geworpen. Ik heb de indruk dat dit door iemand is gemunt die waarschijnlijk wat voetbalergernis moest verwerken.
• Waarderingscijfer: 9/10

"wokewashing"

• Betekenis Van Dale: "(de) het inzetten van personen die waarden als inclusiviteit en diversiteit uitdragen om daarmee een misstand te verhullen" (bron)
• Oordeel: betekenis sla ik even over. Twee Engelse woorden aan elkaar plakken maakt de samenstelling niet op toverkunstige wijze Nederlands. Als dit als een "Nederlands" woord des jaars zou mogen tellen...
• Waarderingscijfer: 1/10

"x'en"

• Betekenis Van Dale: "(overgankelijk werkwoord) gebruikmaken van het platform X" (bron)
• Oordeel: Elon Musk had de opmerkelijke stap gemaakt om het toch wel vermaarde handelsmerk Twitter te hernoemen naar één letter: X, maar ik zie niet waarom wij hier een bedrijvend werkwoord van moeten maken. Doch, ik moest wel gniffelen om voor te stellen dat iemand die betekenis leest zonder kennis over de vereiste samenhang.
• Waarderingscijfer: 1/10

België

Wat heeft ons broedervolk voorgedragen?

"bullebakbaas"

• Betekenis Van Dale: "(de; m/v/x) leidinggevende die ondergeschikten afblaft, kleineert en manipuleert en daardoor een onveilige werkomgeving creëert"
• Oordeel: vrijwel heldere betekenis; Nederlandse samenstelling; goedgekeurd. Weliswaar een punt afgetrokken vanwege "onveilige werkomgeving", want tenzij deze baas met een elleboog in de buik zijn ondergeschikten in de ochtend groet zal dit wel meevallen. Dit klinkt meer als ene "nare werkomstreek".
  Wetenswaardigheid: omgeving is Duitsvorming.
• Waarderingscijfer: 8/10

"donutfusie"

• Betekenis Van Dale: "(de) vrijwillige fusie van de gemeenten rond een centrumstad, om een gedwongen fusie met die centrumstad te voorkomen"
• Oordeel: Amerikaanse spelling eens Engelsen woords (donut = doughnut) en "fusie" is ook uitheems. Alhoewel ik geen voorstander ben van klakkeloos woorden overnemen is als overtreffende trap ook nog de verarmende spelling overnemen zachtjes gezegd de [weggehaald] op de taart.
• Waarderingscijfer: 1/10

"graaiflatie"

Reeds behandeld; zie boven.

"hittefit"

Reeds behandeld; zie boven.

"nepobaby"

Reeds behandeld; zie boven.

"pyjamatoerist"

• Betekenis Van Dale: "(de; m/v/x) toerist die enige tijd ergens verblijft"
• Oordeel: leuk bedacht, maar waarom nou weer twee uitheemse woorden? Jammer. Pyjama in goed Nederlands is "nachtgoed" en voor toerist hebben wij ook een (weliswaar verouderd) goed Nederlands woord: "reizer".
• Waarderingscijfer: 3/10

"schermapneu"

• Betekenis Van Dale: "(de) tijdelijke ademstilstand terwijl je taken voor een beeldscherm uitvoert"
• Oordeel: een dag niet gelachen is een dag niet geleefd.
• Waarderingscijfer: 4/10

"TikTokjustitie"

Reeds behandeld; zie boven.

"vreugdebier"

Reeds behandeld; zie boven.

"x'en"

Reeds behandeld; zie boven.

Mijn Stem

Het woord dat mijn stem heeft ontvangen en tevens de winnaar van Taalschouwing – Van Dale Woord van het Jaar 2023:

Dit woord is inmiddels zelfs onderdeel van het ZLL geworden, alhoewel ik de betekenis heb verruimd:

Vreugdebier - Zaakwoordenboek der Lage Landen

Zaakwoordenboek der Lage Landen

Tot de volgende schouwing.

Hoogachtend,
C. J. Righart